વિદાય ગીતો - ૫

(રાગ : શંભુ ચરણે પડી)

ગુરૂ ચરણે પડી, વિનવું ઘડી રે ઘડી

આશિષ આપો

કરૂણા કરીને હૈયે તમે સ્‍થાપો

હું તો ભવરણમાં ભટકી પડેલો

મદ-મોહથી ભાન ભૂલેલો

તમે પડતો ઊઠાવ્‍યો

મને સ્‍નેહે ભિંજવ્‍યો

આશિષ આપો

કરૂણા કરીને હૈયે તમે સ્‍થાપો

તમે માતા, પિતા, સખા, ભાઇ

નથી બીજી કોઇ સગાઇ

પુત્ર કુપુત્ર તો થાયે,

માવતર કમાવતર ન થાયે

ક્ષમા આપો

કરૂણા કરીને હૈયે તમે સ્‍થાપો

મારી નૈયાના ખેવણહારા,

ભૂલજો અવગુણ સઘળાં અમારાં

પ્રભુ, એટલું જ માંગુ

કરજ ક્યારે ચૂકાવું

શક્તિ આપો

કરૂણા કરીને હૈયે તમે સ્‍થાપો.

વિદાય ગીતો - ૪

(રાગ : તૂં પ્‍યાર કા સાગર હૈ)

તમે કરૂણાસિંધુ છો,

ગુરૂજી તમે કરૂણાસિંધુ છો

એની અંજલિ એક આપું,

નિરાશ ન કરશો મને

પડું છું પાયે હું તમને.

આપના સ્‍મરણે હૈયું મારૂં

પુલકિત પુલકિત થાય

આપના પાવન દર્શને ગુરૂજી

હૈયે હરખ ન માય

મારગ ભૂલ્‍યાં'તાં અમે

ઊઠાડ્યા હાથ ગ્રહીને તમે..........તમે કરૂણાસિંધુ છો..........

મારાં પાપના તાપને આપે

આપી શીતળ છાંય

બેસૂરી આ જીવન-બાંસુરી

ગીત મધૂરાં ગાય

અપરાધી અા જીવને,

દઇ દો, જ્ઞાન તણાં વરદાન..........તમે કરૂણાસિંધુ છો..........

ચરણે પડીને હું એટલું માંગું

અવગુણ મારાં ભૂલાય

ઋણો તમારાં હૈયે રાખું

કેમ કરી એ ભૂલાય

સ્‍નેહે ભિંજવ્‍યા તમે,

જુદાઇ કેમ સહીશું અમે..........તમે કરૂણાસિંધુ છો..........

વિદાય ગીતો - ૩.

(રાગ : ચલ ઊડ જા રે પંછી)

આવી આવી વિદાય ઘડી
રડે અંતર ને આ આંખલડી


એક જ ડાળના પંખી બનીને
સાથે રમિયા જમિયા
કૃષ્‍ણ - સુદામા થઇને આપણે
પ્રેમના પાઠો ભણિયા
ભૂલી સઘળાં વેર - ઝેરને
આવો, ભેટી લઇએ
કોણ જાણે આ વેળા કદી
આવે કે ના આવે..........આવી આવી વિદાય ઘડી..

આ માટીની રજેરજમાં

મારી બંધાણી છે માયા

મારાં પાપના તાપને આપે,

આપી શીતળ છાયા

ગુરુ - નૈયાનાં જ્ઞાન હલેસે

જીવન-સાગર તરિયા

જનમો જનમ અહીં જન્‍મ ધરીને,

ચૂકવું ઋણ તમારાં.......આવી આવી વિદાય ઘડી..

વિદાય ગીતો : ૨

( રાગ - આજનો ચાંદલિયો મને લાગે બહુ વ્‍હાલો )

આજનો વિયોગ મને લાગે બહુ આકરો
ભૂલ્‍યો ભૂલાશે નહીં આ સથવારો.

આપના પ્રેમની મને માયા રે લાગી

છૂટી છૂટે નહીં આ સ્‍નેહ ગાંઠડી

અંતરે ઘોળાય આજ ખાટી-મીઠી યાદો

ભૂલ્‍યો ભૂલાશે નહીં આ સથવારો.

અમે તો કાલા-ઘેલા પાગલ પંખી

ગગને ઊડવાને તમે પાંખો આપી

મારગ ભૂલેલાને મારગ બતાવિયો

ભૂલ્‍યો ભૂલાશે નહીં આ સથવારો.

શ્વાસે - શ્વાસે સ્‍મરણ તમારું

ચરણ - કમળમાં સ્‍થાન જ માંગુ

મનની મંજૂષામાં સાચવીને રાખજો

ભૂલ્‍યો ભૂલાશે નહીં આ સથવારો.

વિદાય ગીતો - ૧.

(શાળામાંથી વિદાય લેતાં વિદ્યાર્થીઓનાં ગુરુજનો વિષેના સ્‍પંદનો)

(રાગ : દિલ એક મંદિર હૈ)

સ્‍નેહનું મંદિર છે, અમારું આ સ્‍નેહનું મંદિર છે,
માતાપિતા છો, બંધુ સખા છો, પ્રેમનું આ ઘર છે.

અંધારામાં અમે અટવાયાં, અંતરના દીપ તમે જલાવ્‍યાં,

જીવનના રોમ - રોમને ગુરુજી, તમે મઘ મઘ કરિયા.

મબલખ સ્‍નેહે તમે ભિંજવિયા, અપરાધ મારાં માફ જ કીધાં,

જીવનના તડકા - છાયામાં, આપની હૂંફે જ જીવું -

ચરણે પડીને હું એટલું માંગું, આંખ મીંચું ત્‍યાં દર્શન પામું,

ભવોભવ અહીં જન્‍મ ધરી, ગુરુ તમ ઋણ ચૂકવું.

'હા' અથવા 'ના'

શ્વાસના આ સંબંધો

શું

માત્ર 'છલના' હતી ?

જો

પ્રત્યુત્તર 'હા' તો

શું કહું ?

પ્રેમનો માત્ર

'વહેમ' હતો,

ભૂલ નહીં.

જો ઉત્તર 'ના' તો

એટલું જ કહું -

'આ વ્‍યથાની કથા ક્યાં સુધી '

માતાપિતાને

આજે આકાશને આંબતા અમે

ફૂલ - ફટાક થઇને ફરતાં અમે -

નિસરણી ઝાલીને ઊભા તમે,

તમ સહારે ઉપર ચડ્યા અમે -

ખૂબ કષ્‍ટો વેઠ્યા તમોએ

જિંદગીના દુ:ખોના ઝંઝાવાતો ઝીલીને

પ્રેમની આગોશમાં લપેટ્યાં અમોને

કદી ઊની આંચ ન આવવા દીધી અમોને

જિંદગીના ઝંઝાવાતોની સામે,

સ્‍વમાનથી ઊભા રાખ્‍યા તમોએ

અસહ્ય તાપમાં તપી તપીને

શીતળ છાયા ધરી અમોને

આજ તમારાં આ સંતાનો

તમે વાવેલાં વૃક્ષોનાં ફળો આસ્‍વાદે છે

અને સુખનો મીઠો ઓડકાર લે છે

તમારાં ઋણો ચૂકવવા જન્‍માંતરો ઓછાં પડશે.

પ્રૌઢ શિક્ષણ

'અભણને ભણાવો'

'શિક્ષણનો દીવો પ્રગટાવો'

જેવાં પ્રચારક સૂત્રો

ચારેબાજુ ગાજતા હતા.

પચાસ-પંચાવન વિતાવી ચૂકેલી

એક પ્રૌઢાએ

શરમથી, ડરથી લાચારીથી

પૂછ્યું મને -

'તમે વાંચતાં - લખતાં શિખવશો મને ?'

આશ્ચર્યથી પહોળી થઇ આંખો -

હૈયું હરખથી ઝૂમી ઊઠ્યું.

વાહ ! ધન્‍ય છે આપણી

શિક્ષણ પ્રગતિ અને પ્રચારને -

કે આ પ્રૌઢાને ભણવાનું

મન થઇ ગયું !

હું પણ ફૂલાઇ ગઇ કે

'વાહ ! પ્રૌઢ શિક્ષણ સેવાનો

મને કેવો અનેરો લ્હાવો મળ્યો !'

હાથમાં પાટી-પેન લઇને,

ચશ્‍મા વગરની એ નિ:સ્‍તેજ આંખોથી

માંડ માંડ જોતાં - જોતાં

એ 'ક, ખ, ગ, ઘ' ઘૂંટવા લાગી

પણ

'પાકે ઘડે કાંઠા કેમ ચડે ?'

એની શિખવા માટે ધગશ -

પણ, મગજમાં ગડ ન બેસે -

એની ભણવા માટેની મથામણ

આ બધું જોઇને દ્રવી ઊઠ્યું હૈયું -

કહ્યું - 'મા'

તમારાથી હવે આ

'ક, ખ, ગ, ઘ ' ઘૂંટી શકાશે નહીં,

તમને મદદરૂપ થઇશ હું.

લખી, વાંચી દઇશ હું.'

એણે લાંબો નિસાસો નાખ્‍યો

મેં પૂછ્યું 'શા માટે હવે જતી જિંદગાનીએ

'ક, ખ, ગ, ઘ' ઊકેલવા છે તમારે ?

અને લાચાર આંખોમાંથી

બોર, બોર જેવડાં આંસું સરી પડ્યા !

''બહેન, એકલે પંડે છું હું.

સંતાનોએ છોડી દીધો છે હાથ.

હવે, કામ કરીને પેટિયું રળવાનું

નથી બનતું મારાથી

ભીખ માંગતાં લજાઇ મરૂં છું,

શ્રીનાથજીની હવેલીમાં 'ભંડારો' થાય છે -

- લખ્‍યું હોય છે ત્‍યાં -

'ફલાણાં પુણ્‍યશાળીને ત્‍યાં ભોજન છે'

કોઇ વાંચી દેતું નથી

પૂછતાં શરમ થાય છે

બસ, એ 'ભંડારા'નું લખાણ

મારાથી ઉકેલાય તો

રોટલા ભેગી થાઉં હું !'

પ્રૌઢ શિક્ષણની સેવા માટે

ગદ્ ગદ્ ફૂલાઇને ફરતી

મારૂં રોમ રોમ ચિત્‍કારી રહ્યું

પોકારી રહ્યું

અરેરે ! 'ક, ખ, ગ, ઘ' ઉકેલવાની

આ તે કેવી 'લાચારી ?'

અજન્‍મા દીકરીનું ક્રન્‍દન

મારે પણ સગર્ભા મારી
માના ઉદરમાં રહીને

સીમન્‍તના પ્રસંગે
હરખાતાં હરખાતાં
પગલાં ભરતી,

મારી માનું મલકાતું મુખ જોવું હતું.

પણ, તે પહેલાં જ તમે

મને એના ઉદરમાંથી દૂર કરી નાખી.

માના કૂખે જન્‍મ ધરીને,

'ઊંવા' - 'ઊંવા' - 'રૂદન' કરીને

આ સૃષ્‍ટિ પર મારી

નાજુક - નાજુક આંખો ખોલીને -

મારી માનું મમતાળું

મુખ નિહાળવું હતું.

એના હેતાળ હાથનો

સંસ્‍પર્શ પામવો હતો

પણ શું કર્યું તમે ?

મારે પણ ગળથૂથી દ્વારા

'ચસ - ચસ' મધ ચૂસીને

તમારાં ગુણો-સંસ્‍કારોને

રગે રગમાં ઊતારવા હતા.

પણ શું કર્યું તમે ?

મારે પણ કાલાઘેલા શબ્‍દોથી

'મા' શબ્‍દ ઉચ્‍ચારવો હતો -

માતાપિતાની આંગળી પકડીને

કિલ્લોલ કરતી શાળામાં

કિલકિલાટ કરવો હતો

પણ શું કર્યું તમે

યૌવનમાં પ્રવેશીને

કોઇની સંગાથે જોડાઇને,

પ્રભુતામાં પગલાં પાડીને

મા-બાપની વિદાય લઇને

ખૂબ ખૂબ રડવું હતું -

પણ શું કર્યું તમે ?

'દીકરી તો સાપનો ભારો' ગણીને

મારાં સ્‍વપ્‍નોને તો તમે

જન્‍મતાં પહેલાં જ નંદવી નાખ્‍યા

અને

આ નંદવાઇ ગયેલાં

સ્‍વપ્‍નોને છાતી સાથે ચાંપીને

દફનાઇ ગઇ હું

ઊંડા ખાડામાં !

'તું છે ને !'

ઈશ્વર માટે કહેવાય છે કે,

'સ : એકાકિ ન રમતે !'

ઇશ્વરને ગમતું નહોતું એકલું - એકલું

એટલે

એણે સર્જી આ સૃષ્‍ટિની લીલા !

પણ હે મારા ઈશ્વર !

તને એટલું પૂછું છું

કેટલાંકની દુનિયા તે કેમ

સર્જી એકલી - એકલી.

ઘરનીબારીના પડદા પાછળ -

અસ્‍ત થવા જતો સૂરજ

સામેના નીરવ - નિર્જન મેદાનમાં

લાંબા - લાંબા થતા પડછાયા

માત્ર હીંચકાનો 'કીચૂડ' - 'કીચૂડ' અવાજ

એ હીંચકા પર હીંચકતાં હીચકતાં

જે રોમ રોમ એકલતા ત્રોફે છે.

તેમ મારી જેમ જ હે........ઈશ્વર !

એકવાર એકલો - એકલો

હીંચકી તો જો -

તો, અહેસાસ થાય તને,

કે શું છે 'એકલતા !'

બત્રીસ જાતના પકવાનો છતાં

'એકલાં એકલાં' ગળા નીચે કોળિયો

અટકાઇ જાય ત્‍યારે -

તું અનુભવી શકશે એ

'એકલતા' ની વેદના !

રોગથી, દર્દથી, પીડાથી

આ દેહ કણસતો હોય ત્‍યારે,

કોઇ 'કેમ છે ?'

એટલું પણ પૂછનાર ન હોય

ત્‍યારે

એનો અહેસાસ થશે કે,

'એકલતા' શું છે ?

જો અને તો

જિંદગીના પરિતાપોથી હાંફીને, થાકીને

જીવન-પથ પર ડગ ડગમગે ત્‍યારે ---

મને મળશે જો, તારા હાથનો સહારો,

તો, ફરીથી ઊભી થઇ જઇશ હું !

આ દેહ-વાંસણીના અંતિમ શ્વાસના

સૂરો રેલાતાં હોય ત્‍યારે

થોભશો જરા ? એટલી તારી હૂંફ મળશે

તો, ફરીથી જીવન સરગમ બજી ઊઠશે.

અંતિમ સમયે કોઇની પ્રતીક્ષામાં

અધ-બિડાયેલી આ પાંપણોમાં

નજર સાથે નજર મિલાવશો ને-

તો, ફરીથી બેઠી થઇશ હું !

શ્વાસની લીલા સમેટાઇ ગયા પછી

અંતિમ સફર ઊપડે ત્‍યારે -

કફન મારૂં ખસેડીને 'આવી ગયો છું' -

એટલું જ બોલશેને તો -

શ્વાસમાં પાછો શ્વાસ આવશે મને !

ત્‍યાં તો

પાછળથી એક અવાજ સંભળાયો

આપણાં આ સૂક્ષ્‍મ સંબંધોમાં

જો અને તો ન જ હોય !

તારું કફન ખસેડું ત્‍યારે

માત્ર ને માત્ર આપજે મને

મનગમતું - મલકતું મંદ મંદ સ્‍મિત,

તો

તારું કફન ઓઢીને ચાલતો થઇશ હું !